Vaak kan er veel worden vastgesteld door onderzoek van het bloed, urine, ontlasting en andere afscheidingsproducten van het lichaam. Al deze onderzoeken die de oorzaak en omvang van een ziekte helpen vaststellen, worden laboratoriumonderzoeken genoemd.

Deze laboratoriumonderzoeken kunnen worden verdeeld in drie hoofdgroepen:

•  Klinisch chemisch onderzoek
•  Microbiologisch onderzoek
•  en Pathologisch anatomisch onderzoek

Klinisch chemisch onderzoek

Bij klinisch chemisch onderzoek worden bloed en andere lichaamsvloeistoffen en afscheidingsproducten zoals:

•  Urine
•  Ontlasting
•  Sputum (slijm uit de longen)
•  Wondvocht
•  Of ruggenmergvloeistof (liquor)

onderzocht op de aanwezigheid van bepaalde stoffen. Er wordt onderzocht of de waarden afwijken van de normaalwaarden (dit is uitslag van het onderzoek bij een gezond persoon).

Afwijkingen van de normaalwaarde (te hoog of te laag) kunnen een aanwijzing geven over welke aandoening daarvan de oorzaak is. Bijvoorbeeld bij ontstekingen in de darm is de 'bloedbezinking' (bezinkingssnelheid van de rode bloedlichaampjes, BSE) in het bloed hoger dan normaal.

Microbiologisch onderzoek

Microbiologie is de studie van de micro-organismen, dat zijn minuscule levende organismen die ziekte kunnen veroorzaken bij mensen. Je hebt verschillende typen micro-organismen, zoals:

•  Bacteriën
•  Virussen
•  Gisten en schimmels
•  Parasieten

Bij microbiologische onderzoeken worden lichaamsvloeistoffen en afscheidingsproducten (zie hierboven) onderzocht op de aanwezigheid daarvan, bijvoorbeeld door middel van kweken en isolaties, het aantonen van antistoffen tegen de verwekker (serologie) of aantonen van het DNA of RNA van de verwekker met moleculaire technieken in het laboratorium.

Pathologisch anatomisch onderzoek

Bij pathologisch anatomisch onderzoek worden cellen (cytologie) en weefsels (histologie) onderzocht op ziekteverschijnselen. Deels gebeurt dit met het blote oog (macroscopisch) maar het grootste gedeelte van dit soort onderzoek wordt met behulp van een microscoop gedaan. Door middel van speciale kleuringen en andere technieken worden de celstructuren zichtbaar gemaakt. Op deze wijze kunnen normale, gezonde cellen worden onderscheiden van afwijkende, zieke cellen. Pathologische anatomie wordt vaak gebruikt bij onderzoek en behandeling van kanker, maar er kunnen ook vele andere ziekten mee worden onderzocht.

Het materiaal voor dit onderzoek wordt verkregen door:

•  Een uitstrijkje
•  Punctie (met behulp van een naald worden cellen of vloeistoffen opgezogen)
•  Biopt (hierbij wordt een stukje weefsel weggenomen)
•  Of bij een operatie

Urineonderzoek

Bij veel ziekten bevat de urine stoffen die daar niet in thuishoren:

•  Bij sommige ziekten, zoals chronische nierinsufficiëntie, kan er minder urine worden geproduceerd. Anderzijds kunnen mensen met diabetes grote hoeveelheden urine produceren. 
•  Zelfs de registratie van de uiterlijke kenmerken van urine kunnen helpen ziekten te diagnosticeren. Geïnfecteerde urine of urine dat bloed bevat, kan bijvoorbeeld zijn normale helderheid verliezen en troebel worden.
•  Urine kan ook worden onderzocht op urineweginfecties door onder een microscoop te zoeken naar witte bloedcellen en bacteriën en door na te gaan of er zich micro-organismen ontwikkelen wanneer het gedurende 48 tot 72 uur op kweek wordt gezet.

Ontlastingsonderzoek

Ontlasting kan worden onderzocht op verscheidene ziekten en infecties:

•  De aanwezigheid van vet in de ontlasting (steatorrhoea) duidt op een aandoening van de lever, de galblaas of de alvleesklier.
•  Wanneer onder een microscoop eitjes of cysten in de ontlasting worden gevonden, helpt dit een worminfectie vast te stellen.
•  Met behulp van in een kweek vastgestelde aanwezigheid van bacteriële organismen kunnen dysenterie en andere bacteriële darminfecties aan de hand daarvan worden aangetoond.
•  De aanwezigheid van een kleine hoeveelheid bloed (occult bloed, hemocult = een test om microscopische hoeveelheid bloed in de ontlasting op te sporen) kan soms op een beginstadium van darmkanker wijzen. Deze occult bloed test is echter wel onbetrouwbaar en dient alleen bij bevolkingsonderzoek (screening bij mensen zonder klachten) gebruikt te worden.

Indien je geen colon (dikke darm) meer hebt is het niet zinvol om mee te doen aan het Bevolkingsonderzoek. Bij het Bevolkingsonderzoek wordt er bij een positieve uitslag een coloscopie gedaan om het colon te inspecteren op bloedende poliepen of tumor, indien je geen colon meer hebt dus niet nodig!  

(Bron afbeelding: Erasmus MC)

calprotectine in ontlasting

Onderzoek van de ontlasting heeft een erg betrekkelijke waarde. Eigenlijk is het alleen betrouwbaar bij infectieziekten. Wel kan een chronische darmontsteking (IBD), zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, aannemelijk worden gemaakt door bepaling van de hoeveelheid calprotectine in de ontlasting.

•  Calprotectine is een ontstekingsremmend eiwit dat zich in ontstekingscellen bevindt en komt vooral voor in witte bloedcellen (neutrofiele granulocyten).
•  De hoeveelheid calprotectine in de ontlasting komt overeen met het aantal ontstekingscellen in het maag-darmkanaal.
•  Calprotectine kan daardoor niet alleen worden gebruikt om de diagnose van een chronische darmontsteking te stellen, maar ook de ernst van de ziekte bepalen.