De geschiedenis van de stoma
Het pionierswerk in de stoma-chirurgie heeft een aanvang genomen in Frankrijk. Langzaam drongen de ontwikkelingen door naar landen als Duitsland en Oostenrijk, Engeland en Nederland, waarbij vooral Engeland een voorsprong kreeg. In de periode tussen de twee wereldoorlogen vonden grote ontwikkelingen plaats in de Verenigde Staten en na de tweede wereldoorlog namen de Amerikanen de leiding op het gebied van stomazorg en stoma-nazorg.
De geschiedenis:
Het oudst vastgelegde geschreven fragment waarbij er een opening in de buikwand werd gemaakt, vinden we terug in het oude testament van de Bijbel. Om precies te zijn: Rechters 3:21-22.
Toen greep Ehud met zijn linkerhand (Ehud stamt uit een linkshandige familie) het zwaard van zijn rechterheup en stak de koning in zijn buik. Het zwaard drong met lemmet (het handvat) en al in zijn lichaam. Het vet sloot zich om het lemmet zodat de koning het zwaard niet uit zijn buik kon trekken, en het vuil kwam eruit.
Verre verleden
Van oorsprong is de hedendaagse darmchirurgie gebaseerd op de wijsheden opgedaan uit het verre verleden van de vroegste chirurgie in militaire hospitaals. Dit is niet zo verwonderlijk als je bedenkt dat de mensheid door de eeuwen heen veel oorlogen en geweld heeft moeten doorstaan. Uit literatuur blijkt dat al in het jaar 350 voor Christus Praxagoras van Kos een soort stoma heeft aangelegd bij darmverwondingen.
Hippocrates en Celsus
In de vroege Griekse tijden wisten sommige artsen, zoals de beroemde Hippocrates (460-377 voor Christus, links), en later de arts Aurelis Cornelius Celsus (53 voor Christus tot 7 na Christus, rechts) dat verwondingen aan de dikke darm en dunne darm vaak dodelijk zijn; maar ze wisten niet waarom en hadden ook niet de mogelijkheid om de sterfgevallen te voorkomen. Celsus gaf uitgebreide uiteenzettingen over de handelwijze bij darmverwondingen.
Galen
Nog een belangrijk medicus was de Griekse Claudius Galen, die leefde van 131 tot 201 na Christus, die de ideeën van Hippocrates en andere Griekse filosofen deed herleven. Hij was een belangrijke chirurg van Keizer Aurelius en op een school voor Romeinse gladiatoren. Hij heeft veel ervaring opgedaan met de verwondingen aan de romp/buik. In zijn proefschrift bespreekt Galen de vele mogelijke operatietechnieken bij een geperforeerde darm, de verschillende methoden om darmverwondingen te hechten. Maar hij is van mening dat er nog weinig gedaan kan worden aan verwondingen van de dunne darm.
Militaire hospitaals
In de militaire hospitaals hebben artsen door de eeuwen heen voor vele uitdagingen gestaan om ernstige verwondingen te behandelen. Vanaf de 14de eeuw kwamen daar schotwonden bij omdat ze toen artillerie begonnen te gebruiken (wat waarschijnlijk begon met een soort donderbus, een zwaar geweer). Zij die ernstige verwondingen aan de buik overleefden, hadden dit vooral te danken aan hun overlevingsdrang/ doorzettingsvermogen, en niet aan de vakbekwaamheid van de arts.
Natuurlijk gevormd stoma
Er zijn in de geschiedenis gevallen bekend waarbij er een stuk darm werd afgekneld en afstierf door de stagnerende bloedtoevoer, waardoor er een opening in de darmwand ontstond. De darm zocht zich een uitweg naar het huidoppervlak waardoor er een natuurlijk gevormde stoma ontstond. Ook is er bekend dat er door sommige verwondingen een natuurlijke ontstane stoma werd gecreëerd.
Voorstander
De Zwitserse geneesheer en alchemist Theophrastus Bombastus von Honenheim (Paracelsus, 1493 tot 1541) was een voorstander van een kunstmatige uitgang bij darmverwondingen doordat hij een spontane genezing had waargenomen na het ontstaan van een darmfistel.
Fistel
Soldaat George Deppe die in 1706 op 23 mei gewond raakte aan zijn onderrug bij de slag om Ramillies (De hertog van Marlborough verslaat de Fransen). Door deze wond aan zijn onderrug ontwikkelde hij iets wat tegenwoordig bekend staat als een fistel van de dikke darm. Hiermee heeft hij nog 14 jaar geleefd.
Niet alleen op het slagveld
Problemen met de darmen kwamen echter niet alleen voor op het slagveld, ook in Koninklijke kringen kreeg men ermee te maken.
Koning Stephen
Zo is koning Stephen van Engeland in 1154 overleden aan, wat ook wel wordt genoemd: 'iliac passion'. Dit is een Saksische term beschreven in 923 na Christus als een ziekte met kenmerken als: buikkrampen, een opgezette buik, braken en niet naar het toilet kunnen. Tegenwoordig zouden we dit een ileus (een acute verstopping van de darm omdat door wat voor reden dan ook de doorgang belemmerd wordt).
Eerste 'Koninklijke stoma'
De eerste beschreven 'Koninklijke stoma' is die van koningin Caroline of Ansbach, de vrouw van George ll. Ze overleed in 1737 aan de complicaties van een breuk veroorzaakt door een verdraaide darm. De darm scheurde na 7 zware dagen open en ledigde zich. Helaas mocht dit niet baten want ze overleed 3 dagen later, op 20 november.
Margareth White
De Britse chirurg William Cheselden (1688-1752), is één van de meest prestigieuze chirurgen van de vroege 18de eeuw (links). Hij had in 1750 een 73 jaar oude patiënt, 'Margareth White' (rechts).
Ingeklemde navelbreuk
De indicatie voor de operatie was een ingeklemde navelbreuk waardoor 55 centimeter van haar darm afgestorven was. Haar darmwand was gescheurd en ze gaf veel over. Cheselden verwijderde het darmdeel dat was afgestorven en liet een klein stukje darm uit de buikwand hangen. Of het nu een colostoma of een ileostoma was kunnen we helaas niet meer achterhalen.
Nog geen nazorg
Ondanks de slechte hygiëne in het ziekenhuis heeft zij de operatie overleefd en er vele jaren mee rondgelopen. Helaas bestond er toen geen nazorg en is er daardoor niet bekend hoe zij met haar stoma omging en wat voor stomahulpmiddelen zij gebruikte. Waarschijnlijk moest zij zichzelf behelpen met lappen en doeken.
Artsen aarzelden
Chirurgen uit die tijd aarzelden om operaties aan de darmen uit te voeren uit angst voor buikvliesontsteking met vaak de dood als gevolg. Jean Amussat (1796-1856), een Franse chirurg, geloofde dat deze aarzeling van zijn collega’s te maken had met de angst in opspraak te komen, wat slecht voor hun reputatie zou zijn. Amussat bracht een verslag uit over al de gepubliceerde stoma-operaties uit het verleden. Hij kwam erachter dat tussen 1716 en 1839 er 27 operaties waren uitgevoerd waarvan maar 6 mensen het hadden overleefd.
Bizarre experimenten
Het aanleggen van een stoma was niet favoriet, tot ongeveer het einde van de eerste wereldoorlog. Deze aarzeling was niet alleen schadelijk voor de reputatie van de chirurg, maar ook een stimulans voor wat wij nu bestempelen als: bizarre experimenten.
De behandelingen
De behandelingen die werden gedaan waren onder andere: overdreven zuiveren met laxeermiddelen en klysma’s, manueel verwijderen van ontlasting via de anus (met de hand), aderlating en het toedienen van grote hoeveelheden kwik (vaak rond een kilo) in de hoop dat het zware gewicht van de substantie de ontlasting naar beneden zou duwen. Deze behandelingen hadden vaak de dood tot gevolg, niet in de laatste plaats door kwikvergiftiging.
Thomas Sydenham
Thomas Sydenham is een bekende Londense arts die leefde rond 1850. Hij adviseerde om te gaan paardrijden om zo de passage van de stoelgang te bevorderen bij een verstopte darm. En bij een luie darm adviseerde hij om een kitten op de opgezette buik te zetten, waarschijnlijk voor de warmte en de massage van het beestje. Deze behandelingen behaalden gek genoeg niet het beoogde resultaat...
Lees de ervaringsverhalen over geschiedenis met een stoma
Mede gebruik gemaakt van de bron: Ostomy Association en het boek 'Een kwart eeuw stomazorg in Nederland'.
